تحلیل نظام توزیع فضایی جمعیت در ناحیه جغرافیایی ملکان

بررسی الگوی فضایی زیست جمعیت درکشور نشان می دهد که جمعیت ایران از سه جامعه شهری،روستایی وعشایری تشکیل شده وبه صورت یکسان وهمگن درمقیاس سرزمینی پراکنده نشده اند بطوریکه هر چه ازطرف شمال به جنوب واز غرب به مرکزوشرق ایران حرکت شود،ازتراکم وانباشت جمعیت کاسته می شود. دراین صورت عوامل محیطی،اجتماعی،اقتصادی،جمعیتی وسیاستهای ملی در الگوی توزیع وتراکم جمعیت در سطح ملی وناحیه ای موثر می باشند همچنین رشد اقتصاد سرمایه داری،اصلاحات ارضی ووابستگی شدیدکشوربه درآمدهای نفتی(که جایگزین درآمدهای کشاورزی-روستایی شده بود.)وخواست سیاسی وقت جهت تسریع روند رشد واقدامات از بالابا طرحهای بیرونی،منجربه نمود آزمایشی گردیدکه ازآن پس ، بیشترین امکانات توسعه ای به هرقیمت وبازتابی به شهرهااختصاص یافت، پیامد این روابط، تضعیف روبه تزاید مجموعه های دربرگیرنده نقاط شهری وقطبی شدن جمعیت،فعالیتهاوامکانات درشهرهابه علت صرفه جوییهای ناشی ازاین سیاستها بوده است.درنتیجه این تمرکز،عرصه های روستایی علیرغم دارابودن منابع محلی موردنیازبرای توسعه ازاثرات این بهره برداریهامنتفع نگشتند که در نهایت تداوم چنین امری،منجربه شکل گیری نابسامانی درعرصه های اقتصادی-اجتماعی درفضاهای منطقه ای وملی گردید. دراین میان، بیشتر نابسامانیها درحوضه های روستایی تبلوریافته، جایگاه آنان رادرنظام سکونتگاه ملی ومنطقه ای متزلزل نمود، درنتیجه موجب بروزنابسامانیها، جابجایی بی رویه جمعیت ازنقاط کوچک به جانب، نقاط بزرگ را تشویق نمود بدینسان برآیند این تحولات، منجربه پیکربندی ازفرم وبافت نظام سکونتگاهی روستائی شده است که بیش ازهرچیز، مسائل بغرنج وعدیده زیررا به تصویرمی کشد: 1)عدم تعادل کلی درساختارفضائی کشور و قطبی شدن فضا-فعالیت وامکانات در حوزه های شهری-روستائی 2)ضعف، پراکندگی وعدم انسجام در شبکه ارتباطات که ازعوامل اصلی و بنیادین درشکل گیری و گسترش شبکه وارتباط نقاط-مراکز به معنای واقعی آنست. 3)ضعف درمیزان برخورداری ازتسهیلات وامکانات لازم درانواع وابعاد گوناگون درهریک ازسطوح روستائی درعرصه های محلی،ناحیه ای وملی 4) عدم وجودزیرساختهای مناسب توسعه درشبکه سکونتگاهی وتوزیع نامتعادل زیرساختهای ناچیزموجود،متناسب باجایگاه ساختاری-کارکردی هر مرکزوارتباطی که با نقاط پیرامونی خود دارد. 5)عدم سلسله مراتب فضائی منطقی متاثرازجمیع مواردیادشده درتوزیع سکونتگاهها بازتاب ویژگیهای فوق که تابعی ازعملکردهای توسعه ای کشور در خلال چند دهه گذشته است درسطح محدوده مطالعاتی(شهرستان ملکان)نیزقابل مشاهده است.براین اساس،فقدان رابطه اصولی ومنطقی در خصوص توزیع جمعیت،فعالیتها،کارکردهاوخدمات وعدم بهره برداریهای بهینه از توانهای محیطی (آب وخاک ) درسطوح مختلف سکونتگاهی ونبود یک شبکه ارتباطی مناسب دراین منطقه،باعث گردیده که بواسطه تمرکزامکانات وخدمات در شهر ملکان وتعداد معدودی ازروستاهای بزرگ،سایر سکونتگاهها ازتوانایی لازم وکافی جهت خدمات دهی به جمعیت ساکن در روستاها برخوردارنبوده،درحقیقت نظام سلسله مراتبی سکونتگاهها،فاقد پیوندهای ارگانیکی متناسب و دو سویه بوده ودرنتیجه،عمده سکونتگاههابدون ایجاد ارتباط باسطوح بالاترخودوبلاواسطه بااین شهر ارتباط برقرار می نمایند.ناهماهنگی موجود درنظام توزیع امکانات درپهنه سرزمین ،درسطح شهرستان شکل گسترده تری به خودگرفته وعدم نگرش به مسایل مختلف شهرستان،نارساییهاوکمبودطرح های هدایت کننده توسعه ازیک طرف واز طرف دیگر اعمال نظر شخصی درسطح شهرستان،آن بخش ازامکانات را که می بایست به صورت محلی توزیع گردند با نارساییهای فراوان روبرو نموده است این امر از یک سو به رکود بخش کشاورزی در اراضی حاصلخیز شهرستان با توجه به منابع کافی ،واز سوی دیگر عدم تطابق سرمایه گذاریها با قابلیتها وتوانهای محیطی شهرستان فقر ومحرومیت در شهرستان خصوصانواحی روستایی آن را موجب شده است. نتیجه اینکه این امردرگذشته،پیامدهای سوئی بویژه ایجادیک روستای خالی از سکنه،گسترش بیکاری ومهاجرتهای بی رویه روستائی وتخلیه نیروی جوان روستائی،بروز عدم تعادلهای اکولوژیک،کمبود امکانات وخدمات آموزشی،بهداشتی،درمانی،زیربنائی وعدم توازن در توزیع خدمات روستائی رادرپی داشته است علاوه بر آن،وجوداین ساختار،در حال حاضرمشکلات فراوانی را بویژه از جهت افزایش هزینه های دسترسی به تسهیلات وخدمات موردنیاز ونیز صرف وقت وانرژی بیشتر،فراروی سکنه سکونتگاههای موجود منطقه قرارداده است. از مشکلات عمده نقاط سکونتگاهی امروزه می توان به وجود نابرابریهای کمی و کیفی رشد و توسعه ای ، میان حوزه های شهری و روستایی، جمعیت گریزی از روستاها و توسعه ناهمگن در خصوص توزیع جمعیت، فعالیت و امکانات و متعاقب آن، از هم گسیختگی سازمان فضایی و سلسله مراتب سکونتگاهی در کشور است، که این امر نیازمند شناخت صحیح سکونتگاهها در قالب مطالعه شهر و روستا به صورت متقابل و مرتبط با سطوح بالاتر سیستم سکونتگاهی کشور است. به نظر می رسد شهرستان ملکان نیز همانند اکثر نواحی کشور از نظر خدمات رسانی به سکونتگاهها، سلسله مراتب سکونتگاهی و سطح توسعه یافتگی سکونتگاهها با مشکلاتی روبرو است، که در پایان برای کم کردن این مشکلات به ارائه راهکارهایی پرداخته شده است. تحقیق حاضر در صدد تحلیل چگونگی توزیع فضائی جمعیت واقتصاد،چگونگی توسعه همانندی روستائیان ،توسعه وساماندهی سلسله مراتب سکونتگاهی وبررسی ساختار فضائی درناحیه جغرافیائی ملکان است